Ο αλλοιωμένος σήμερα, μονόχωρος Ναός της Αγίας Άννας, σε μικρή απόσταση νότια του οικισμού του Αμαρίου, είναι ένας από τους πιο γνωστούς της Κρήτης, εξαιτίας των πολύ πρώιμα χρονολογημένων λίγων τοιχογραφιών του, στα 1225, στην κόγχη του ιερού. Οι έρευνες των τελευταίων χρόνων για τη μεσοβυζαντινή Κρήτη μας δίδουν τη δυνατότητα να θεωρήσουμε τον διάκοσμο ως μία καλή επιβίωση της μνημειακής τέχνης του 12ου αι., ενώ οι πρόσφατες αναστηλωτικές επεμβάσεις στο μνημείο έχουν προσθέσει σημαντικά νέα στοιχεία και για την αρχιτεκτονική του.

Ο ναός ήταν αρχικά μονόχωρος, ξυλόστεγος, με απλή διάρθρωση των εξωτερικών επιφανειών. Από την πρώτη φάση σώζονται ο ανατολικός, ο νότιος και ο δυτικός τοίχος. Ο βόρειος, με τα χαρακτηριστικά οξυκόρυφα τυφλά αψιδώματα*, ανακατασκευάστηκε στις αρχές του 14ου αι., πιθανόν μετά το σεισμό του 1303, ενώ το δυτικό τμήμα του Ναού ανακατασκευάστηκε μετά από νέα κατάρρευση. Ο νότιος τοίχος είναι κτισμένος εσωτερικά εξολοκλήρου από πλίνθους και εξωτερικά από κοινή τοιχοποιία με παρεμβολή οστράκων*. Η εσωτερική του επιφάνεια διαμορφώνεται πλαστικά από τρία τοξωτά αψιδώματα, από τα οποία το ένα είναι διαμπερές και τα άλλα έχουν τροποποιηθεί σε μικρότερο μέγεθος. Τρία, μονόλοβα, τοξωτά παράθυρα, ψηλά στον νότιο τοίχο, επιβεβαιώνουν ότι ο Ναός ήταν αρχικά ξυλόστεγος. Στην κόγχη* του ιερού σώζονται λίγες παραστάσεις. Στο τεταρτοσφαίριο εικονίζεται η Δέηση με τον Χριστό ένθρονο, την Παναγία στον τύπο της Αγιοσορίτισσας και τον Πρόδρομο. Στον ημικύλινδρο της κόγχης εικονίζονται οι κρητικοί ιεράρχες Απόστολος Τίτος και Ανδρέας Κρήτης, καθώς και σε μικρότερη κλίμακα αρχάγγελοι με ριπίδια εκατέρωθεν του Μελισμού.
[Πηγή: Μιχάλης Γ. Ανδριανάκης – Κωνσταντίνος Δ. Γιαπιτσόγλου (2012). Χριστιανικά Μνημεία της Κρήτης. Ηράκλειο, σ.303-304].

_____

*αψίδωμα: καμπύλο ή τοξωτό κατασκεύασμα. Τα αψιδώματα στη βυζαντινή και υστεροβυζαντινή ναοδομία κοσμούσαν συχνά την εξωτερική όψη των τοίχων προσδίδοντας πλαστικότητα και χάρη στα κτίρια.

*όστρακα: τεμάχια ή θραύσματα πήλινων αγγείων.

*κόγχη: ημικυκλική εσοχή σε τοίχο.